Accordeons Vanhoe

herstellen - stemmen - tweedehands

soorten stemmingen

Voor de geïnteresseerden hier wat informatie rond de soorten stemmingen voor enkele types accordeons. De tekst is vooral van toepassing op chromatische accordeons en minder op diatonische (al is het principe wel hetzelfde).

Hoe je accordeon klinkt is – naast bouwwijze, kwaliteit van de tongen e.d. – grotendeels afhankelijk van de wijze waarop hij gestemd is. Elke accordeonbouwer en fabriek geeft zijn instrumenten een uniek geluid door de accordeon een unieke stemming te geven. Ik bespreek enkele van de meest voorkomende stemmingspatronen. Daarbij gaat het uitsluitend om de rechterhand-kant, gezien de linker- of baskant dat soort variaties niet kent.
Meestal wordt een accordeon op standaardhoogte (A4 op 440 Hz) gestemd. Soms wordt echter een afwijkende 442 of 443 of nog hoger gekozen om de accordeon beter te laten uitkomen tussen andere instrumenten. Vaak zal de bouwer (of stemmer) één of twee tongenrijen opzettelijk uit de toon stemmen om het algemeen geluid van de accordeon te veranderen.
Om te beginnen, is de stemming afhankelijk van de tongenrijen of ‘koren’ die de accordeon bezit. Een compacte accordeon heeft vaak slechts 2 koren. In dat geval krijgt de muzikant de keuze tussen een vlakke, enkelvoudige toon (die correct is gestemd) en een samengestelde toon. Bij die samengestelde toon klinkt de vlakke toon samen met een iets te hoog gestemde toon waardoor een zwevend geluid of ‘musette’ wordt geproduceerd. Het verschil in toonhoogte tussen beide wordt aangegeven in honderdsten - cents - van een halve toon. Dat verschil bepaalt de snelheid van de zweving. Twee identieke tonen die samenklinken zullen geen zweving geven, twee tonen die 30 cent uit elkaar staan, geven een heel snelle zweving, al is dat laatste ook afhankelijk van de toonhoogte. Bij de lage tonen zal de zweving trager zijn dan bij de hoge.
Bij accordeons die in ‘Franse musette’ gestemd zijn, is het verschil tussen de vlakke toon en de zwevingstoon het grootst. Deze stemming is - in het algemeen - geliefd onder accordeonisten die houden van de melancholie in het instrument. Een nadeel is dat de zweving zo groot is dat de accordeon, zeker in de hoge tonen, als ontstemd kan overkomen. (Vaak worden tweedehands-accordeons als Franse musette aangekondigd om te verbergen dat ze nodig moeten gestemd worden) Daartegenover staan accordeons die volledig vlak zijn gestemd. Deze hebben beide tonen op identieke hoogte. Er klinkt dan geen zweving, enkel een iets vollere klank.
Tussen deze twee uitersten, ligt een heel spectrum aan variatiemogelijkheden. De zweving kan naar de hoogste tonen toe kleiner worden, gelijk blijven of vergroten (zeldzaam). De meeste accordeons kennen een zwevingsverschil tussen de 25 en 10 cent. Met meer dan 25 cent klinkt de accordeon duidelijk vals, Met minder dan 10 cent verschil vervaagt de zweving tot hij bij ongeveer 4 cent moeilijk onderscheiden valt. Een veelgebruikte term voor een stemming met klein zwevingsverschil is ‘americain’, al is over de termen weinig eenduidigheid. Ik heb het liever over wijde en strakke stemmingen.
Bij een driekorige accordeon komt een toon die een octaaf lager klinkt (‘bassoon’) dan de vlak gestemde. Hier is dus geen stemmingsvariatie op mogelijk. De 5 klankmogelijkheden voor een driekorig instrument zijn dan: vlakke hoge toon - vlakke lage toon - hoge +lage toon - twee hoge tonen samen in musette - drie tonen samen (=master).
Vierkorige accordeons hebben daarbij nog een extra hoog register (‘piccolo’), een octaaf hoger dan de middenmusette. In dat geval is er opnieuw geen stemmingsvariatie mogelijk.
Een andere mogelijkheid voor vierkorige instrumenten is echter te opteren voor een extra zwevingskoor. Dat wordt meestal in spiegelbeeld met de verhoogde toon gestemd. Dan heeft de accordeon dus een te iets laag gestemd koor, een vlak gestemd koor en een iets te hoog gestemd én daaronder nog een vlak gestemd koor dat één octaaf lager klinkt.
Soms hebben accordeons met twee zwevingskoren ze allebei te hoog gestemd. Dan is bvb. het ene 10 cent verhoogd gestemd en het tweede 20 cent. Dat geeft de muzikant de keuze uit wijde stemming (snelle zweving) of strakke stemming (trage zweving).
Bij de keuze van 2 of 3-korige accordeons moet je bijgevolg nagaan welke stemming en dus welk zwevingspatroon het meest in je smaak ligt: wijd, strak of volledig vlak (geen zweving)?

Bij de keuze voor een 4-korig instrument moet je je afvragen of je gehecht bent aan het hoogste register of anderzijds aan de driekorige musette. Indien je voor het tweede kiest, zal je smaak moeten bepalen of je voor twee verhoogde zwevingen opteert of liever 1 verhoogde en 1 verlaagde wil. Eens dat is gebeurt, kan je ook hier kiezen welk zwevingspatroon je wil.

Alle stemmingswensen kunnen door een goede stemmer worden vervuld. Wees je er echter steeds van bewust dat accordeontongen niet tot in de eeuwigheid kunnen herstemd worden. Een eenmalige aanpassing van het zwevingspatroon is een aanrader als je precies je wensen kent, niet als de kans bestaat dat je later spijt krijgt en terug naar de oorspronkelijke klank wilt.

accordeons Vanhoe - Kleine Gentstraat 51 - 9051 Sint-Denijs-Westrem
0478 705343 - wimvanhoe@hotmail.com
bouw en herstelling van strijkinstrumenten:
www.vioolbouw-vanhoe.be